|
||||||||
Opsomming
Die fokus van hierdie bespreking is die beslissings van die Suid-Afrikaanse Grondwethof in Women’s Legal Centre v President, RSA (WLC) en die Supreme Court (Hoogste Hof) van die Verenigde State van Amerika in Dobbs v Jackson Women’s Health Organization (Dobbs). Om die bespreking te rig, word die Trompie-reël, wat afgelei is uit die onlangse reaksie op Corene de Wet se artikel in LitNet Akademies oor Topsy Smith se Trompie-reeks, gebruik. Die benadering is op kritiese evaluering eerder as blote kritiek gerig. Die Grondwethof het in WLC sommige artikels van die Huwelikswet en Egskeidingswet ongrondwetlik verklaar aangesien dit diskrimineer teen vroue in Moslem-huwelike en die kinders wat uit daardie huwelike voortkom. Die wetgewer is twee jaar gegun om die wetgewing reg te stel en die gemeenregtelike huweliksomskrywing is aangepas om Moslem-huwelike in te sluit. Die hof het ook die gemeenregtelike betekenis van die begrip huwelik uitgebrei om Moslem-huwelike in te sluit.
In Dobbs moes die hof oor aborsieregte beslis. Hierdie regte is deur die uitsprake in Roe v Wade (Roe) en Planned Parenthood of Southeastern Pennsylvania v Casey (Casey) gevestig. Die meerderheid bevind dat Roe en Casey verkeerd beslis is en dat die vraag oor aborsieregte nie binne die hof se regsbevoegdheid val nie. Die minderheid fokus egter op die regte van vroue wat deur die meerderheidsbeslissing ontken is.
Na die bespreking van die twee beslissings word ’n aantal ooreenkomste en verskille tussen die uitsprake ondersoek. Dit sluit in die taak van die twee hoogste howe, vroueregte, regterlike ingetoënheid, die verdeling van funksies, en die wyse waarop regters van mekaar behoort te verskil.
Trefwoorde: aborsie; diskriminasie; egskeiding; huwelik; kritiese ontleding; liggaamlike integriteit; regsbevoegdheid; stare decisis; vroueregte; wetgewer
Abstract
Trompie, Talaq and Trump: Introductory thoughts on the judgments in Women’s Legal Centre v President, RSA and Dobbs v Jackson Women’s Health Organization
In June 2022, both the South African Constitutional Court (CC) and the Supreme Court of the United States of America (SC) pronounced far-reaching decisions, with consequences that extended beyond just the parties involved. In Women’s Legal Centre v President, RSA (WLC), the CC upheld an earlier decision of the Supreme Court of Appeal that declared sections of the Marriage Act and Divorce Act unconstitutional on the grounds that it unfairly discriminates against Muslim women married under sharia law and children born from such marriages. In Dobbs v Jackson (Dobbs), the SC overturned two previous decisions, ruling that it is not the court’s function to determine whether abortions are permissible in the USA. Although the facts and contexts of WLC and Dobbs differ, the rulings share several themes – either directly or indirectly – that were considered in this contribution.
To guide the discussion, we use the Trompie rule, which has been deduced from two quotes by Foucault and the recent reaction on Facebook to Corene De Wet’s discussion on Topsy Smith’s Afrikaans Trompie books in LitNet Akademies. The rule is aimed at critical evaluation rather than mere criticism.
In the WLC judgment, the CC gave the legislature two years to amend the legislation to include Muslim marriages. The court also extended the common-law meaning of “marriage” to include Muslim marriages.
If the decision is considered in the light of the Trompie rule, several features can be highlighted. The first is how the Court referred to previous judgments. The quote from Daniels – that during the apartheid era, judges “displayed remarkable ethnocentric bias and arrogance at the expense of those they perceived different” and “exalted their own and demeaned and excluded everything” – could be questioned. We agree that, given our constitutional order, judgments that unfairly discriminated based on race, gender or status are wrong. However, the way the error is pointed out ought to be tempered with the judicial modesty to which we refer in the discussion.
Secondly, the decision is good news for women in Muslim marriages and the children born from such marriages, and in a country characterised by gender-based violence and patriarchy, it is also good news for every woman. The Court makes it clear that it will not hesitate to protect the rights of women and children, especially considering the unequal distribution of power prevailing in relationships and marriages. Thirdly, the court takes its duty seriously and does not simply accept lower courts’ judgments. The way in which the Court critically considered the issues also deserves mentioning. Four issues stand out: that the court is tasked with thoroughly evaluating and considering each matter; that public policy should be guided by the Constitution and principles such as human dignity and equality; that, from a constitutional point of view, it is fair to give everyone rights and leave the decision whether to use them to the individual; and that women are not second-class citizens.
In Dobbs, the Court had to rule on the legality of the Mississippi Gestational Age Act (MGAA) but broaden the scope to also include abortion rights. These rights were established in Roe v Wade (Roe) and Planned Parenthood of Southeastern Pennsylvania v Casey (Casey). The court delivered a split decision, with justice Alito delivering the majority decision, three judges (Roberts CJ and Thomas and Kavanaugh JJ) concurring, but for different reasons, and three justices (Breyer, Sotomeyer and Kagan) delivering the minority judgement.
The majority decided that Roe and Casey were wrongly decided and that the question of abortion rights does not fall within the court’s pronouncement but should rather be a matter for the legislatures. The majority based its reasoning inter alia on the US Constitution’s silence on abortion rights, the absence of historical abortion rights and the stare decisis principle. It held that the court had “neither the authority nor expertise” to decide on the matter. It also indicated that abortion is a medical rather than a rights matter. In view of its “rational basis”, the court held that the MGAA was valid.
In the concurrent opinions, Roberts CJ indicated that he supported the majority on the facts without the need to overturn Roe and Casey. Thomas J focused on the due-process approach and indicated that all rights created by the approach should be reconsidered. Kavanaugh J agreed with the majority; his conciliatory approach sets him apart from the majority.
The minority focused on the rights of women that were denied by the majority decision. The opinion focused inter alia on equity and women’s rights, that some rights should not be decided upon by the state, the Constitution and stare decisis. It also indicated that the majority judgment endangered other minority rights, especially in view of Thomas J’s concurring judgement in which he expressed his discomfort with the due-process approach. The minority also suggested that the public may get the impression that rulings are determined by “doctrines” and a “number preponderance” – a rather unveiled reference to the three conservative justices who were appointed by ex-president Trump.
After discussing the two decisions, several similarities and differences between the rulings were examined. This includes the task of the two highest courts, women’s rights, judicial modesty, the division of power and the way in which judges should differ from each other.
As stated above, the CC’s decision in WLC is a positive legal development. However, the decision in Dobbs cannot be summed up so simply, especially due to the substantial differences in the presuppositions of the majority – which are based on the function of the SC, the will of the electorate and the separation of powers – and the minority, for whom the constitutional rights of women are paramount.
This discussion, guided by the Trompie rule – aimed at contextual, objective critical evaluation rather than mere criticism – showed that the majority in Dobbs could be guilty of passive structural violence for not wanting to decide on abortion rights. Consistent with the WLC approach, an interim injunction and a referral to the federal legislature, or a compromise, would be fairer. However, as the majority and minority’s different legal-philosophical views differ to such a large extent, a compromise is nearly impossible. Rather, the compromise that could have been read into Roe and Casey – and which would be supported by WLC and the South African Choice on Termination of Pregnancy Act – was instead finally nullified by the majority judgement.
Regarding judicial restraint the conclusion is that the justices in both decisions sought to lay out the law and the constitutions based on their personal preconceptions and contexts. While it is therefore possible to differ, they cannot be reproached for “arbitrary actions, intolerance and unfairness”. What should receive attention, however, is the way in which they disagree, especially since court rulings and academic publications nowadays enjoy a wider readership due to accessibility on the internet and social media.
The Dobbs minority warned that the court would pay a “terrible price” for the decision. For the sake of the citizens of the US, it is hoped that this remains an unfulfilled prophecy. In contrast, WLC is a dream come true for many women and children – and for that, one should be grateful.
Keywords: abortion; bodily integrity; critical evaluation; discrimination; divorce; legal capacity; legislature; marriage; stare decisis; women’s rights
1. Inleiding
In Junie 2022 het beide die Republiek van Suid-Afrika en die Verenigde State van Amerika (VSA) se hoogste howe verreikende beslissings gemaak, met gevolge wat veel wyer as net die betrokke partye strek. In Women’s Legal Centre v President, RSA1 het die Suid-Afrikaanse Grondwethof ’n vroeëre beslissing van die Hoogste Hof van Appèl (HHA) bekragtig wat gedeeltes van die Huwelikswet2 en Egskeidingswet3 ongrondwetlik verklaar het op grond daarvan dat dit teen Moslemvroue wat ingevolge sjariareg4 getroud is, diskrimineer. In Dobbs v Jackson5 het die Supreme Court in die VSA twee vorige beslissings6 omvergewerp en beslis dat dit nie die hof se taak is om te bepaal of aborsies in die VSA toelaatbaar is of nie. Alhoewel WLC en Dobbs se feitestelle en kontekste verskil, deel die beslissings ’n aantal temas – hetsy direk of indirek – wat in hierdie bespreking oorweeg word.
Die bydrae neem ’n aanvang met ’n verwysing na die uitgangspunt waarbinne die beslissings bespreek word. Daarna volg ’n bespreking van beide die beslissings en gedeelde temas in die beslissings.
2. Uitgangspunt van die bespreking
As uitgangspunt vir die kritiese ontleding van die twee sake word daar gebruik gemaak van twee opmerkings van die Franse wysgeer Foucault en die polemiek oor Corene de Wet7 se onlangse artikel oor die Trompie-boeke in LitNet Akademies. Die eerste opmerking van Foucault is dat wanneer ’n mening krities ontleed word, die doel nie soseer is om te toon waarom dit verkeerd is nie, maar eerder vra na die voorveronderstellings en aanvaarde en onoorwoë denke waarop die mening berus.8 Die tweede opmerking is dat ’n mens moet ophou glo dat die sosiale realiteit waarbinne ons lewe die enigste realiteit is en moet ophou om denke – ook ander s’n – te minag.9 Kritiese ontleding kan dus nooit aan ondeurdagte kritiek gelykgestel word nie. Dit beteken eerder dat die kritikus eers in die skoene van ’n ander moet loop voordat hy of sy kritiseer.
Die Trompie-polemiek is ’n goeie voorbeeld. Die wyse waarop De Wet die uitbeelding van mans, vroue, seuns en meisies binne die konteks waarin in die Trompie-reeks geskryf is, oorweeg het, is kritiese ontleding. Van die kommentaar op LitNet se Facebookblad – soos “Wat ’n pot twak” en “Shame tog, die woke-siekte wat so onder die mense maai” – was egter blote kritiek wat nie die artikel se voorveronderstellings en konteks oorweeg of getoets het nie. Om hierdie bespreking te rig, maak ons gebruik van ’n proses van kritiese ontleding wat ons die Trompie-reël noem: om nie ander se menings, of die twee beslissings wat oorweeg word, met vooropgestelde idees te lees nie, maar om hul oorwoë denke en sosiale realiteite in ag te neem en daarteen te waak dat jou eie agtergrond die bespreking oorskadu.
Daarby is dit belangrik om in gedagte te hou dat die uitsprake in WLC en Dobbs bykans driehonderd bladsye beslaan. Hierdie bespreking bestaan dus, soos die titel aandui, bloot uit inleidende gedagtes.
3. Die WLC-uitspraak
3.1 Agtergrond en regsvrae
In WLC moes die Grondwethof beslis oor die vraag of artikel 6 van die Huwelikswet10 en artikels 7(3) en 9(1) van die Egskeidingswet ongrondwetlik is in die lig van artikels 9, 10 en 34 van die Grondwet11 omdat dat dit nie erkenning gee aan Moslem-huwelike wat ingevolge sjariareg gesluit is nie. Een van die belangrikste bepalings van sjaria is dat ’n man van sy eggenote kan skei deur bloot “Talaq” te sê en ’n imam te versoek om ’n Talaq-sertifikaat uit te reik.12 Die HHA beslis, in appèl van die Wes-Kaapse Hooggeregshof, dat die artikels wel ongrondwetlik is, onder meer omdat dit “in gebreke is om meganismes daar te stel” wat die welsyn van minderjarige of afhanklike kinders gebore uit Moslem-huwelike op dieselfde wyse as ander kinders te beskerm, of die herverdeling of verbeurdverklaring van huweliksvoordele wanneer hierdie huwelike beëindig word, te reël. Die HHA beslis ook dat die gemeenregtelike omskrywing van “huwelik” ongrondwetlik is in soverre dit Moslem-huwelike uitsluit.13
Hangende die finale bekragtiging van die bevel deur die Grondwethof en wysigings aan die betrokke wetgewing, het die HHA sekere tussentydse maatreëls uitgevaardig. Een van die maatreëls is dat die uitspraak geld net ten opsigte van huwelike wat bestaan het of wat in die proses van finale ontbinding was op datum van die hofbevel.
Die Grondwethof moes dus oor twee vrae beslis: of die ongrondwetlikheid van die betrokke artikels bekragtig moet word en, indien wel, of die terugwerkende gevolge van die bevel beperk moet word.14 Alhoewel sommige van die respondente – die President in sy amptelike hoedanigheid en die Departemente van Binnelandse Sake en Justisie en Konstitusionele Ontwikkeling – toegegee het dat die wetgewing ongrondwetlik is, wys waarnemende regter Tlaletsi in ’n eenparige beslissing daarop dat die Grondwethof nie bloot ’n rubberstempel is om vorige howe se beslissings dat wetgewing ongrondwetlik is, te bekragtig nie. Die Grondwethof moet, selfs as die voorgenome ongrondwetlikverklaring nie teengestaan word nie, die aangeleentheid evalueer, ’n deeglike ondersoek doen en tevrede wees dat die bepalings wel ongrondwetlik is.15
3.2 Die hof se benadering oor vroue
Regter Tlaletsi gebruik ’n stapsgewyse benadering om te bepaal of die betrokke artikels ongrondwetlik is. Eerstens stel hy vas of die artikels diskriminerend teenoor Moslem-vroue is. Om dit te bepaal, oorweeg hy eerstens die reg op gelykheid, soos dit in artikel 9 van die Grondwet beliggaam is.16 Hy skenk oorweging aan die volgende:
i) Moslem-huwelike word nie in die Suid-Afrikaanse reg erken nie, onder meer omdat dit potensieel poligaam is. Die potensiële poligame aard daarvan het tot gevolg gehad dat dit as “immoreel, in stryd met godsdiens en dus ook in stryd met openbare beleid” beskou is.17
ii) Die nie-erkenning het tot gevolg gehad dat sommige Moslems hul godsdiens versaak het of heeltemal die rug daarop gekeer en in burgerlike huwelike getree het. Hierdie toestand duur 28 jaar na demokrasie steeds voort.
iii) Vervolgens verwys die regter na Daniels v Campbell.18 In dié uitspraak wys die Grondwethof daarop dat die voortgesette ongeldigheid van Moslem-huwelike ’n “grondwetlike anachronisme” is. Ter wille van die verdere bespreking word ’n redelike lang gedeelte aangehaal.
It belongs to our dim past. It originates from deep-rooted prejudice on matters of race, religion and culture. True to their worldview, judges of the past displayed remarkable ethnocentric bias and arrogance at the expense of those they perceived different. They exalted their own and demeaned and excluded everything else. Inherent in this disposition, says Mahomed CJ, is “inequality, arbitrariness, intolerance and inequity”.
These stereotypical and stunted notions of marriage and family must now succumb to the newfound and restored values of our society, its institutions and diverse people. They must yield to societal and constitutional recognition of expanding frontiers of family life and intimate relationships. Our Constitution guarantees not only dignity and equality, but also freedom of religion and belief.19
iv) Die hof verwys ook na Hassam v Jacobs20 en haal gedeeltes van die uitspraak aan. Van belang vir hierdie bespreking is veral die volgende:
I emphasise that the content of public policy must now be determined with reference to the founding values underlying our constitutional democracy, including human dignity and equality, in contrast to the rigidly exclusive approach that was based on the values and beliefs of a limited sector of society as evidenced by the remarks in Ismail.21
v) Die feit dat Moslem-huwelike nie erken word nie, bring mee dat eggenotes en kinders uit hierdie huwelike nie dieselfde beskerming as gades en kinders uit ander huwelike geniet nie.22 Dit is diskriminasie op grond van geloof, huwelikstatus en geslag.23 Die toets vir diskriminasie is ’n objektiewe toets wat nie op die subjektiewe gevoel van die betrokke groep berus nie.24 Die hof kom dus tot die gevolgtrekking dat die ongeldigheid van Moslem-huwelike wel teen Moslem-vroue diskrimineer.
Die volgende vraag wat die hof moet beantwoord, is of die diskriminasie onbillik is. Omdat huwelikstatus, geslag en godsdiens uitdruklik in artikel 9(3) van die Grondwet genoem word, is die diskriminasie onbillik tensy die teendeel bewys word.25 Die hof moet dus bepaal of daar enige regverdigingsgronde vir die diskriminasie is en kom, na onder meer ’n verwysing na Moosa v Minister of Justice,26 tot die gevolgtrekking dat geen regverdigingsgronde vir die diskriminasie bestaan nie. Die hof maak ook die volgende belangrike opmerking:
Of course, it is reasonable to find divergent views on this sensitive matter. But the question is – what is constitutionally valid? Those who find the system beneficial are likely to defend it. However, from a constitutional point of view, it is only reasonable that rights and benefits must be made readily available to all, and the choice must be left to those who do not want to pursue those rights and benefits, not to pursue them.27
3.3 Kinders se regte
Nadat die hof bevind het dat vroue se regte onbillik benadeel word deur die gewraakte artikels, oorweeg dit die vraag of die artikels ook kinders se regte op menswaardigheid, toegang tot die hof en hul beste belange benadeel. Moslem-mans het, soos reeds genoem, die mag om eensydig, deur bloot ’n Talaq te laat uitreik, ’n huwelik te beëindig. Dit laat vroue en kinders in ’n benarde posisie. Daarby het die wetgewer ook nog nie ’n meganisme daargestel om geskille by die beëindiging van Moslem-huwelike te besleg nie.28 Omdat artikel 6 van die Egskeidingswet nie op Moslem-huwelike van toepassing is nie, word die regte van minderjarige kinders, die hof se oorsigfunksie oor hul lot tydens en na die egskeiding, hul toegang tot die hof en, uiteindelik, ook hulle beste belange nie beskerm nie. Daarby, omdat die Huwelikswet29 nie op hulle van toepassing is nie, geniet Moslem-kinders ook nie die beskerming ten opsigte van die minimumouderdom vir huweliksluiting wat in artikel 24 van die wet bepaal word nie.30 Die betrokke artikels is dus diskriminerend teenoor Moslem-kinders.
Vervolgens oorweeg die hof of die diskriminasie billik is en kom tot die gevolgtrekking dat dit onbillik is en dat dit onwaarskynlik is dat enige regverdiging daarvoor in ’n oop en demokratiese samelewing gevind sal kan word.31
3.4 Wysiging van die gemenereg
Die gemeenregtelike omskrywing van ’n huwelik sluit ’n poligame huwelik uit en, alhoewel die Wet op die Erkenning van Gebruiklike Huwelike32 poligame gebruiklike huwelike erken, word Moslem-huwelike steeds uitgesluit. Die hof bevind dat hierdie uitsluiting onbillik is. Op grond van die regte wat in artikels 8(3), 39(2) en 173 van die Grondwet aan howe gegee word, bevind die hof dat Moslem-huwelike ook in die gemeenregtelike omskrywing van huwelike ingesluit moet word.33
3.5 Terugwerkendheid
Vervolgens moet die hof besin oor die vraag of die bevel terugwerkend van krag gemaak moet word en, indien wel, hoe ver terug. In sy oorweging wys regter Tlaletsi daarop dat die hof ongeneë is om ontwrigtende bevele te maak.34 Een van die wyses waarop die hof kan verseker dat die bevel nie sonder meer ontwrigtend is nie, is om gades wie se huwelike reeds beëindig is, die reg te gee om ’n hof te nader. Die hof kan dan onder meer tydsverloop in ag neem wanneer oor ’n verdeling van bates beslis word.35 Die hof wys verder daarop dat aangesien die bevel ’n tussentydse bevel is totdat die wetgewer die wetgewing verander het, die wetgewer self ook oor terugwerkendheid kan beslis. Om egter balans te bring, beslis die hof dat die bevel van toepassing sal wees slegs op huwelike wat gesluit is, of waarvan die ontbinding nog nie afgehandel was op 15 Desember 2014 nie.
3.6 Plig van die staat
Laastens besin die hof oor die vraag of die staat ingevolge artikel 7(2) van die Grondwet ’n plig het om wetgewing oor Moslem-huwelike op te stel en te aanvaar. Die betrokke subartikel gebied die staat om die regte in die Handves van Regte te respekteer, beskerm, uit te bou en te vervul. Die hof bevind, na aanleiding van vorige uitsprake, dat die staat “redelike stappe” moet neem om artikel 7(2) na te kom, en dat die redelike stappe van geval tot geval sal verskil. In hierdie geval bevind die hof dat geregtigheid beter gedien sal word indien die betrokke wetgewing ongrondwetlik verklaar word en die bal dan aan die wetgewer teruggegee word.36 Die President, kabinet en parlement kry dus die opdrag om die betrokke wette binne 24 maande te wysig sodat dit in ooreenstemming met die Grondwet (“constitutionally compliant”) is.37
3.7 Oorweging
As die beslissing aan die hand van die Trompie-reël oorweeg word, staan ’n aantal temas uit. Die eerste is die wyse waarop die Grondwethof soms na vorige uitsprake verwys. Die aanhaling uit Daniels38 – dat voormalige regters “etnosentriese vooroordeel en arrogansie ten koste van diegene wat hulle as anders beskou het” vertoon het en “hulle eie verhef en die res geminag en uitgesluit het”39 – moet in die lig van die Trompie-reël, wat vra dat ’n uitspraak binne die konteks waarin dit gemaak is, beoordeel moet word, bevraagteken word. Gegewe ons grondwetlike bestel, is uitsprake wat op grond van ras, geslag of status diskrimineer, verkeerd. Die wyse waarop die fout uitgewys word, behoort egter getemper te word met die regterlike ingetoënheid (“judicial modesty”) waarna later verwys word.
Tweedens is die beslissing goeie nuus vir vroue en kinders in Moslem-huwelike, maar – in ’n land wat deur geslagsgebaseerde geweld en patriargie gekenmerk word – ook goeie nuus vir elke vrou. Die hof maak dit duidelik dat dit nie sal skroom om die regte van vroue en kinders te beskerm nie, veral in die lig van die ongelyke verdeling van mag wat in verhoudings en huwelike heers.40
Derdens is dit duidelik dat die Grondwethof sy plig ernstig bejeën en nie bloot laer howe se beslissings aanvaar nie. Hierdie uitgangspunt kom nie net na vore in WLC nie, maar ook in twee ander onlangse beslissings41 waar die hof geweier het om bevindings dat wetgewing ongrondwetlik is, te bekragtig.
Die wyse waarop die hof die aangeleentheid krities oorweeg, verdien ook vermelding. Vier aspekte staan uit: dat die hof die taak het om elke aangeleentheid deeglik te evalueer en te oorweeg, dat die openbare beleid gerig moet word deur die Grondwet en beginsels soos menswaardigheid en gelykheid, dat dit uit ’n grondwetlike oogpunt billik is om aan almal regte en voorregte te gee en die besluit of hulle dit wil gebruik al dan nie aan hulle oor te laat, en dat vroue nie tweedeklasburgers is nie.
In sy bespreking van die aanvanklike uitspraak in die Wes-Kaapse hof, wys Abduroaf42 egter ook op ’n aantal knelpunte, wat ook die Grondwethof se beslissing kan raak. Die eerste is die oënskynlike regsonsekerheid wat artikel 5A van die Egskeidingswet veroorsaak. Hierdie onsekerheid kan egter op twee wyses uit die weg geruim word: eerstens deur tydens die egskeidingsgeding voldoende feite voor die hof te plaas ten einde dit in staat te stel om ’n beslissing te maak, en tweedens deur bepaling 1.10 van die bevel van die hof43 te gebruik, wat aandui dat, gedurende die tweejaartydperk, enige belanghebbende wat administratiewe of praktiese probleme met die uitvoering van die uitspraak ondervind, die hof kan nader.
Die tweede moontlike probleem waarna Abduroaf44 verwys, is die wyse waarop die verdeling van die boedel na egskeiding plaasvind. In WLC beslis die hof egter duidelik dat die huwelike as buite gemeenskap van goedere geag word, wat in ooreenstemming met Moslem-praktyk is dat die gades se bates afsonderlik gehou word.
’n Ander probleem wat moontlik kan ontstaan, is die vraag oor wanneer ’n Moslem-huwelik beëindig word – wanneer die Talaq uitgevaardig word of wanneer die hof ’n beslissing maak? Die bepaling in 1.7 van die beslissing is nie gebiedend nie, maar magtigend.45 Dit beteken dat, terwyl wetgewing nog nie gewysig is nie, die huwelik deur ’n Talaq ontbind word, maar die vermoënsregtelike gevolge daarvan deur die hof bepaal kan word.
Ter opsomming is die beslissing dus ’n positiewe regsontwikkeling. Of hierdie strekking ook vir Dobbs geld, word in die volgende afdeling oorweeg.
4. Dobbs onder die vergrootglas
4.1 Inleiding
Aborsie is ’n moeilike en emosiebelaaide vraagstuk. Alhoewel dit in Suid-Afrika deur wetgewing46 bepaal word, beteken dit nie dat almal dieselfde siening daaroor deel nie.47 Dit geld ook die VSA. Dit is daarom geen wonder nie dat regter Alito die meerderheidsuitspraak begin met die woorde “Abortion presents a profound moral issue on which Americans hold sharply conflicting views”,48 ’n aangeleentheid waarna regter Kavanaugh49 ook verwys. Trouens, die verdeeldheid in die VSA kom ook te berde in die verwysing na oudpresident Donald Trump in die titel van hierdie bespreking en die kritiek dat hy konserwatiewe regters aangestel het om sy sienings te bevorder.50
Die verskillende uitsprake in Dobbs beklemtoon hierdie verdeeldheid. Die Hoogste Hof van die VSA moes beslis oor die geldigheid van die Mississippi Gestational Age Act (MGAA)51 wat, behalwe vir mediese noodgevalle of ernstige fetale afwykings, aborsies vanaf die 15de week van swangerskap verbied. Die betrokke wet is in beide die distrikshof en die Court of Appeals for the 5th Circuit ongeldig verklaar op grond daarvan dat dit in stryd met die Hoogste Hof se beslissings in Roe en Casey is. In Dobbs bevind die hof by wyse van ’n 6/3-meerderheid dat die uitsprake in Roe en Casey verkeerd is, dat die VSA-Grondwet52 nie ’n reg op aborsie verleen nie, en dat wetgewing oor aborsie by die verskillende state, en nie in die hof nie, tuishoort.
Regter Alito lewer die meerderheidsuitspraak, waarmee vier ander regters saamgestem het. Twee van hierdie regters, Thomas en Kavanaugh, het egter ook hulle eie instemmende (“concurrent”) uitsprake gelewer. Hoofregter Roberts stem met die uiteindelike beslissing saam, maar nie met die hele uitspraak nie. Die drie oorblywende regters lewer saam ’n minderheidsuitspraak.
Die beslissing is reeds wyd in die pers en in rubrieke – ook ter plaatse – bespreek53 en die tweespalt wat in die Amerikaanse samelewing bestaan, kan duidelik in die kommentare bespeur word. Om die verskillende regters se uitsprake egter bloot tot politieke menings te reduseer, sal die Trompie-reël verontagsaam. Daarom fokus die volgende drie onderafdelings op die redes waarop die uitsprake gegrond is.
4.2 Die meerderheidsuitspraak
4.2.1 Inleidende nota
Die hooftema van regter Alito se meerderheidsuitspraak is reeds kortliks in die vorige afdeling uiteengesit: Die VSA-Grondwet waarborg nie ’n reg tot aborsie nie en Roe en Casey is verkeerd beslis, want dit is nie die Hoogste Hof se taak om daaroor te beslis nie. Die bespreking fokus op vyf temas uit die uitspraak: kritiek teen Roe en Casey, die VSA-Grondwet en aborsie, die stare decisis-beginsel, wie oor aborsie moet beslis en ’n bevinding oor die geldigheid van die MGAA.
4.2.2 Roe en Casey
In Roe beslis die hof dat, alhoewel die staat ’n belang by die beskerming van potensiële lewe het, daardie belang nie die beperking van voorlewensvatbare aborsies kan regverdig nie.54 Die belangrikste deel van die beslissing is dat ’n fetus se ontwikkeling in drie trimesters gedeel kan word en dat die staat se belang in die beskerming van ongebore lewe in elke opvolgende trimester swaarder weeg. Die beslissing is in 1992 opgevolg met Casey, waarin die trimester-skema van Roe omvergewerp is, en die hof beslis het dat daar eerder gevra moet word of die beperking ’n onbillike las (“undue burden”) op die vrou se reg tot ’n aborsie plaas.
Regter Alito is kwistig met sy kritiek teenoor hierdie beslissings. Volgens hom het Roe ’n “hoogs beperkende regime” oor die hele VSA ingestel in ’n uiting van “rou regskeppende mag”. Hy verwys ook met klaarblyklike goedkeuring na Ely se “onvergeetlike en brutale” kommentaar dat die beslissing nie grondwetlike reg is nie en geen aanduiding gegee het dat dit probeer om dit te wees nie.55 Wat Casey betref het die uitspraak, wat ten doel gehad het om die grondwetlike reg oor aborsie finaal te bereg, nie die gewenste uitwerking gehad nie. Hy bevind dus dat beide beslissings verkeerd was en dat beide omvergewerp moet word.56
4.2.3 Die VSA-Grondwet en aborsie
Die meerderheid lê klem daarop dat die VSA-Grondwet nie direk na aborsie of die reg op ’n aborsie verwys nie; dus moet iemand wat beweer dat die reg implisiet deur die VSA-Grondwet beskerm word, aandui waarom.57 In Roe en in Casey is ’n aborsiereg vergelyk met verskillende regte wat direk of indirek deur die grondwet beskerm word. In Roe het die hof aangedui dat die reg in minstens vyf bestaande regte, onder meer die reg op vryheid van die individu, gevestig is. Regter Alito meen egter dat die hof in Roe “gevoel” het dat ’n aborsiereg “iewers in die VSA-Grondwet” beskerm word, maar nie veel ag op die presiese plek geslaan het nie.58 In teenstelling met Roe is regter Alito van mening dat ’n aborsiereg ’n mediese reg is wat niks met geslag te doen het nie. Hy verwys na Bray v Alexandria Women’s Health Clinic59 waarin die hof bevind dat die oogmerk om aborsies te verhoed nie ’n “bose diskriminerende bedoeling” teen vroue is nie en beslis dat aborsieregte oor dieselfde kam as ander gesondheids- en veiligheidsbepalings geskeer moet word.60
Vervolgens besin regter Alito oor die vraag of ’n aborsiereg uit hoofde van die “due process”-bepaling van die Veertiende Wysiging tot die VSA-Grondwet61 as ’n reg beskou moet word. Om een van daardie regte te wees, moet ’n aborsiereg, na aanleiding van die beslissing in Washington v Glucksberg,62 “diep gevestig in die nasie se geskiedenis en tradisie” wees en “implisiet in die konsep van geordende vryheid” val.63 Die hof moet ook daarteen waak om sy eie mening oor wat “vryheid” ingevolge die Veertiende Wysiging beteken met die grondwetlike betekenis te verwar.64 Regter Alito bespreek die geskiedenis van aborsies in die VSA en wys daarop dat ’n aborsiereg nie in hierdie kategorie val nie omdat dit tot in die laat 20ste eeu onbekend aan die Amerikaanse reg was.65 Trouens, ten tye van die aanvaarding van die Veertiende Wysiging het driekwart van die state (van die VSA) aborsie op enige stadium van die swangerskap as ’n misdaad beskou.66 Hy verwys na verskeie beslissings wat aborsie as die dood van ’n menslike wese beskou, maar wys ook daarop dat die hof se beslissing nie gegrond is op enige siening of ’n fetus enige regte of beskermbare belange het nie.67 Verder is hy ook van mening dat die pogings om die reg op aborsie binne die ’n reg tot selfbestuur en ’n “konsep van bestaan” te plaas, te wyd is. Die erkenning van so ’n reg kan, as dit wyd veralgemeen word, volgens hom ook lei tot ’n reg tot “onwettige dwelmgebruik, prostitusie en soortgelyke regte”. Die reg op aborsie kan in elk geval van ander regte onderskei word op grond daarvan dat dit “potensiële lewe vernietig”.68 Trouens, een van sy belangrikste besware teen die minderheidsuitspraak is dat dit geen ag slaan op die staat se belang om potensiële lewe te beskerm nie.69
Ten opsigte van die betoog dat die hof in aanmerking moet neem dat veranderinge in die openbare menings die erkenning van ’n aborsiereg ondersteun en dat die ontkenning van so ’n reg vroue se reg tot keuse en beroepsmoontlikhede kan beperk, wys hy ook op die teenargument dat daar voldoende statutêre beskerming vir swanger vroue, aannemingsmoontlikhede en selfs plekke is waar ongewensde babas anoniem afgelaai kan word.70
4.2.4 Die stare decisis-beginsel
Die stare decisis-beginsel staan sentraal in al die verskillende uitsprake. Die beginsel lui dat ’n hof aan die uitsprake van ’n hoër hof en sy eie vorige uitsprake gebonde is, tensy daar dwingende en geldige redes bestaan waarom dit nie gedoen moet word nie. Die rede daarvoor is dat dit “regterlike aanmatiging” verhoed en respek toon aan vorige regters wat met vraagstukke geworstel het.71 Dit beteken nie dat vorige uitsprake bloot slaafs nagevolg moet word nie. Indien dit verkeerd is, kan dit omvergewerp word. Regter Alito identifiseer vyf faktore wat in die guns van omverwerping staan, naamlik die aard van die fout, die kwaliteit van die redenering in die vorige uitsprake, die “werkbaarheid” van die beslissing, die ontwrigtende effek op ander regsgebiede en die afwesigheid van konkrete steun. Hy ontleed Roe en Casey na aanleiding van die vyf faktore en kom tot die gevolgtrekking dat al vyf faktore daarop dui dat die vorige uitsprake omvergewerp moet word.72
4.2.5 Wie moet beslis
Omdat regter Alito ’n aborsiereg nie as ’n grondwetlike reg beskou nie, beslis hy dat die aangeleentheid ’n saak vir die burgery se gekose verteenwoordigers is: “It is time to heed the Constitution and return the issue of abortion to the people’s elected representatives.”73 Kiesers in sommige state kan dalk op wetgewing wat selfs minder beperkend as Roe en Casey is, besluit, terwyl ander state weer streng wetgewing wil uitvaardig omdat hulle glo dat aborsie “’n ongebore menslike wese vernietig”.74 Hy bevestig hierdie siening in wat as ’n opsomming van sy uitspraak beskou kan word:
This Court has neither the authority nor the expertise to adjudicate [abortion] disputes, and the Casey plurality’s speculations […] represent a departure from the “original constitutional proposition” that “courts do not substitute their social and economic beliefs for the judgment of legislative bodies.” […]
Our decision returns the issue of abortion to those legislative bodies, and it allows women on both sides of the abortion issue to seek to affect the legislative process by influencing public opinion, lobbying legislators, voting, and running for office.75
Hy bevestig egter ook uitdruklik dat Dobbs slegs oor aborsie gaan, en dat geen ander regte betrokke is nie.76
4.2.6 Rasionele basis
Ten slotte verwys die hof na die MGAA en beslis dat die geldigheid daarvan afhang of daar ’n “rasionele basis” voor bestaan. Gegewe die “sterk vermoede” dat wetgewing grondwetlik is, moet die hof slegs vasstel of daar ’n rasionele basis bestaan vir die wetgewer se siening dat die wet die regmatige belange van die staat kon dien.77 Die hof bevind dat die regmatige belange onder meer op respek vir voorgeboortelike lewe, die beskerming van die moeder se gesondheid en veiligheid, die uitwissing van “grusame” aborsiemetodes, die integriteit van die mediese beroep en die verbod op diskriminasie gegrond is. Die wet word dus bekragtig.78
4.2.7 Opsommenderwys
Regter Alito se uitspraak berus op die siening dat aborsie nie ’n grondwetlike reg is nie, omdat dit nie deur die VSA-Grondwet genoem word nie en omdat dit ook nie so deel van die regsgeskiedenis is dat dit as ’n afgeleide reg beskou kan word nie. Omdat aborsie ook niks anders as ’n gewone mediese vraagstuk is nie, behoort die kiesers, en nie die hof nie, daaroor te beslis. Met die uitspraak bevind hy dus dat ’n vrou se reg op liggaamlike integriteit nie deur die aborsievraagstuk geraak word nie.
4.3 Die instemmende uitsprake
Drie regters lewer instemmende uitsprake. Hoofregter Roberts stem saam dat die MGAA grondwetlik is, maar hy is van mening dat dit nie nodig is om Roe en Casey heeltemal omver te werp nie. Trouens, hy meen dat die hof hom moes hou by die regsvraag en die hele aborsievraagstuk vir “’n ander dag” moes hou.79 Dit was, soos hy dit stel, nie nodig om ’n “dramatiese en gevolgbelaaide” beslissing te maak nie – ’n siening wat die argwaan van die meerderheid ontlok het.80
Gegewe die aanvanklike regsvraag waaroor die hof moet beslis, naamlik die geldigheid van die MGAA, kan die vraag gevra word waarom die ander lede van die meerderheid nie die hoofregter se sobere houding volg nie. In die bespreking hier bo81 word daarop gewys dat die Suid-Afrikaanse Grondwethof ook verkies om nie ontwrigtende bevele te maak nie. Regter Alito is van mening dat ’n beperkte uitspraak net die dag waarop die hof gedwing sou word om wyer te dink, sou uitstel. Dus glo die meerderheid “it is far better for the court – and the country – to face up to the real issue without further delay”.82
Regter Thomas ondersteun die meerderheidsuitspraak, maar teenoor hoofregter Roberts se skroom om te ver te gaan, is hy van mening dat die hof nie ver genoeg gegaan het nie. Dit is uit sy uitspraak duidelik dat hy ’n probleem het met die “due process”-benadering wat deur die Hoogste Hof tot ’n substantiewe reg uitgebou is. Hy bevind dat die reg op aborsie nie onder die Veertiende Wysiging se verbod om iemand se reg op lewe, vryheid of eiendom sonder ’n behoorlike proses te ontneem, tuishoort nie.83 Hy gooi egter ook ’n knuppel in die hoenderhok met sy stelling dat dit tyd word om al die regte wat die hof weens die substantiewe “due process”-benadering erken het, in heroorweging te neem.84 Van die regte wat moontlik deur so ’n “herbesinning” geraak kan word, sluit huwelike tussen mense van dieselfde geslag en die reg tot instemmende geslagsverkeer in.85
In sy ondersteunende uitspraak, wat baie meer respek teenoor die regters in vorige sake en klaarblyklik ook die minderheid toon, fokus regter Kavanaugh daarop dat die VSA-Grondwet niks oor aborsie sê nie en dat, soos die meerderheid aangetoon het, dit ook nie ’n reg met ’n geskiedkundige basis is nie.86 Hy redeneer dat, omdat die VSA-Grondwet neutraal staan, die reg om daaroor te besluit aan die burgers en hul gekose verteenwoordigers behoort om “deur demokratiese prosesse in die state en die kongres” (die VSA se parlement) beslis te word. Verder, omdat die VSA-Grondwet neutraal staan oor aborsie, moet die Hoogste Hof ook neutraal staan.87 Hy maak dit duidelik dat hof se beslissing nie aborsie verbied nie, maar dat die beslissing daaroor nie by die hof lê nie:
The Constitution does not grant the nine unelected Members of this Court the unilateral authority to rewrite the Constitution to create new rights and liberties based on our own moral or policy views.88
Hy stem egter saam met die meerderheid dat beide Roe en Casey ten spyte van stare decisis omvergewerp moet word en beklemtoon, soos regter Alito, dat die meerderheidsuitspraak slegs oor aborsie en nie oor enige ander regte gaan nie.89
4.4 Die minderheidsuitspraak
4.4.1 Inleidende aantekeninge
Die minderheidsuitspraak was ’n eenparige uitspraak deur regters Breyer, Sotomeyer en Kagan. Anders as die meerderheidsuitsprake, fokus die uitspraak op die regte van vroue. Dit is ook by voorbaat interessant om daarop te let dat twee van die drie vroulike regters van die hof deel van die minderheidsuitspraak was. Die bespreking fokus kortliks op vier temas: die reg op gelykheid en vroueregte, die uitleg van die VSA-Grondwet, ander regte en stare decisis.
4.4.2 Die reg op gelykheid en vroueregte
Reeds in die eerste paragraaf van die minderheidsuitspraak sê die regters dat Roe en Casey vir die afgelope halfeeu vroue se reg tot vryheid en gelykheid beskerm het. Die twee beslissings het bevestig dat die staat nie ’n vrou se liggaam, lewenskeuses of toekoms gedurende die eerste fases van ’n swangerskap kan beheer nie:
Respecting a woman as an autonomous being, and granting her full equality, meant giving her substantial choice over this most personal and most consequential of all life decisions.90
Amerikaners, sê die regters, glo nie daaraan dat staatsbeheer oor alle keuses van persoonlike lewe versoenbaar is met vryheid nie. Dus word nie alles binne die bereik van die meerderheid en staatsamptenare geplaas nie. Die VSA-Grondwet plaas sommige aangeleenthede, soos vroue se regte om hulle eie keuses te maak, buite die grense van meerderheidsbeheer.91
Die hof het volgens die minderheid in Roe en Casey besef dat Amerikaners verskillende sienings oor aborsie huldig. Daarom het die uitsprake ’n balans daargestel: Voordat die fetus lewensvatbaar is, berus die keuse grotendeels by die vrou; daarna kan die staat, met sekere uitsonderings, aborsie verbied.92 Casey was dus ’n duidelike bevestiging van ’n vrou se reg tot keuse, gegrond op die reg op vryheid wat in die Veertiende Wysiging vervat is.93 Die meerderheid het hierdie balans vernietig en aan state die reg gegee om ’n vrou te dwing om geboorte te skenk, selfs teen die “ergste persoonlike en gesinskoste”. Dit kan selfs meebring dat ’n meisie haar verkragter se kind of ’n jong meisie haar eie pa se kind moet dra, en dat fetusse met ernstige afwykings eers na geboorte toegelaat kan word om te sterf.94 Die minderheid is ook nie gediend met die meerderheid se voorstelle oor aanneming en veilige hawens nie, omdat dit nie die risiko of koste van ’n swangerskap in ag neem nie en min vroue vir wie aborsie geweier word, aanneming sal oorweeg.95 Wat Mississippi self betref, wys hulle daarop dat 62% van die staat se swangerskappe onbeplan is en dat dit 75 keer meer gevaarlik vir ’n vrou in die staat is om haar swangerskap deur te voer as om ’n aborsie te ondergaan.96 Wat hulle betref, is daar dus geen dwingende of feitelike gronde vir die beslissing nie.
Wat die beslissing dat state self kan besluit betref, wys die minderheid daarop dat dit ’n skrale troos is vir arm vroue wat nie die vermoë het om na ’n ander staat te gaan vir ’n aborsie nie. Die beslissing belet ook nie die federale regering om aborsies landswyd te verbied nie. Daarom het dit tot gevolg dat vroue se regte beperk word: “The Constitution will, today’s majority holds, provide no shield, despite its guarantees of liberty and equality for all.”97 Trouens, die minderheid is van mening dat die meerderheid reken dat daar geen grondwetlike betekenis aan ’n vrou se reg tot liggaamlike integriteit geheg hoef te word nie en dat hulle nie oor vroue se lyding of die moontlike gevolge van hulle ingrypende beslissing begaan is nie.98
4.4.3 Uitleg van die VSA-Grondwet
Volgens die minderheid is die meerderheid se uitleg van die VSA-Grondwet daarop gegrond dat die hof die Veertiende Wysiging op dieselfde wyse moet uitlê as waarop die persone wat dit bekragtig het, dit in 1868 gedoen het. Daardie persone was almal mans, wat nie “perfek ingestel was op die belang van voortplantingsregte vir vroue” nie. Vroue was in daardie stadium nie eers stemgeregtig nie. Volgens die minderheid beskou die meerderheid vroue dus as “tweedeklasburgers”.99 Teenoor hierdie siening staan die minderheid ’n uitleg voor wat reeds in 1819 deur hoofregter Marshall in McCulloch v Maryland100 aanbeveel is: “[O]ur Constitution is ‘intended to endure for ages to come’, and must adapt itself to a future ‘seen dimly’ if at all.” Die VSA-Grondwet het dus nie “gevries” by die oorspronklike uitleg van wat regte is en hoedat dit toegepas word nie.101
Ten opsigte van regter Kavanaugh se siening dat die Grondwet neutraal teenoor aborsie staan, meen die regters dat neutraliteit nie beteken dat die beslissingsreg aan die staat gegee moet word – omdat dit in wese beteken dat die reg op liggaamlike integriteit ontken word – nie, maar eerder om die reg teenoor ander te beskerm.102
4.4.4 Ander regte
Die minderheid is bekommerd dat, ten spyte van die meerderheid se woorde tot die teendeel, niemand meer seker kan wees dat ander selfbeskikkingsregte, soos dié wat in Lawrence en Obergefell gevestig is, veilig is nie.103 Die regters wys daarop dat regter Thomas aangedui het dat hy dink die regte moet ondersoek word.104 Wat die minderheid betref, staan die reg op aborsie op dieselfde voet as daardie regte – dit word nie direk in die VSA-Grondwet genoem nie en is ook nie deel van die regsgeskiedenis nie, terwyl vorige uitsprake bewys dat regte op enige stadium geskep of weer teruggetrek kan word.105
4.4.5 Stare decisis
Die minderheid is van mening dat stare decisis op beginsels van “regterlike ingetoënheid en nederigheid” gegrond is, maar dat hierdie twee eienskappe nie in die meerderheid se uitspraak sigbaar is nie en dat daar geen rede vir die regsomwenteling (“upheaval in law”) is wat die beslissing teweegbring nie.106 Hulle verskil omdat die beslissing op die meerderheid se persoonlike voorkeure gegrond is en die hof afstand doen van sy verpligting om die reg eerlik en onpartydig toe te pas. Hulle meen ook die meerderheid “has substituted a rule by judges for the rule of law” omdat hulle die twee beslissings “verafsku” en nou die geleentheid gehad het om hulle omver te werp.107 Wat hulle betref, is daar geen grondige rede waarom die uitsprake Roe en Casey nie steeds kan geld nie.
Die minderheid is ook nie gelukkig met die rasionelebasistoets waarna die meerderheid verwys nie en is van mening dat dit binne die afsienbare toekoms tot meer onenigheid en morele en filosofiese vraagstukke gaan lei as die bepalings wat in Roe en Casey gestel is deur die beslissing verwerp is.108
Ten slotte is die regters van mening dat die meerderheid se optrede die hof se regsgeldigheid ondermyn omdat dit die grondwetlike regte op gelykheid en vryheid van vroue en die beginsels van regsekerheid versaak en ander regte in onsekerheid gedompel het.109 Hulle is ook, na aanleiding van ’n aanhaling uit Casey, bekommerd dat die hof ’n “verskriklike prys” gaan betaal omdat die publiek die indruk kan kry dat beslissings deur “doktrines” en ’n “getaloorwig” bepaal word – ’n redelik ongesluierde verwysing na die drie konserwatiewe regters wat oudpresident Trump aangestel het.110
4.5 Opsomming
Dit is duidelik dat die meerderheid en minderheid ’n aborsiereg heeltemal verskillend benader. Vir die meerderheid is die vraag eenvoudig: Word aborsie direk of per implikasie deur die VSA-Grondwet beskerm? Omdat hul antwoord nee is, moet die aborsievraagstuk aan die state of federale regering oorgelaat word. Die minderheid is van mening dat aborsieregte een van die regte is wat nie in die staat en ’n meerderheid se hande gelaat moet word nie, maar waaroor die hof moet besluit omdat dit ’n reg is wat deur die VSA-Grondwet beskerm moet word. Tussen hierdie twee uiterstes is hoofregter Roberts se mening dat die vraag bloot behoort te wees of die MGAA grondwetlik is of nie.
Die volgende paragraaf fokus, met die Trompie-reël in gedagte, op temas wat deur beide beslissings gedeel word.
5. Ooreenkomste en verskille tussen WLC en Dobbs
5.1 Inleidend
In hierdie paragraaf kom ooreenkomste en verskille tussen WLC en Dobbs onder die loep. Dit is, ten aanvang, natuurlik belangrik om weer die Trompie-reël in gedagte te hou en nie te poog om die twee uitsprake bloot oor dieselfde kam te skeer nie. Eerstens bestaan daar belangrike verskille tussen die regstelsels in Suid-Afrika en die VSA. So is die Suid-Afrikaanse regstelsel byvoorbeeld ’n gemengde stelsel wat op elemente van onder meer die Romeins-Hollandse reg, Engelse reg of “common law” en gewoontereg gegrond is, terwyl die Amerikaanse federale reg grootliks op die Engelse reg gegrond is.111 Tweedens neem mense besluite op grond van verskillende kontekstuele faktore. Laastens speel die verskillende politieke stelsels en wyse waarop dit funksioneer ook ’n rol. Ten spyte van raakpunte is die konteks van die twee regstelsels – en die konteks waarin die hoogste howe funksioneer – dus uiteenlopend en kan ’n mens nie byvoorbeeld sonder oorweging die konteks of inhoud van die Wet op Keuse oor die Beëindiging van Swangerskap112 op Dobbs toepas nie.
Met hierdie voorbehoud in gedagte, fokus die bespreking op vyf temas wat uit die beslissings voortspruit: die hoogste hof se taak, vroueregte, regterlike ingetoënheid, die verdeling van funksies en hoe regters van mekaar behoort te verskil.
5.2 Die hoogste hof se taak
In sowel Suid-Afrika as die VSA is dit die hoogste hof se taak om die land se grondwet uit te lê en te beskerm.113 Ons Grondwet is baie duideliker oor die pligte van die howe. So byvoorbeeld bepaal artikel 167(5) uitdruklik dat die grondwetlikheid van enige wet of bepaling deur die Grondwethof bepaal moet word. In WLC wys die hof daarop dat hierdie besluite slegs met deeglike oorweging geneem moet word.114 Uit die bespreking – en die wyse waarop die verskillende uitsprake geformuleer is – is dit duidelik dat beide die meerderheid en die minderheid in Dobbs wel hulle uitsprake deeglik oorweeg het.
Die vraag is: Hoe gemaak met die meerderheid se houding dat aborsieregte nie ’n grondwetlike aangeleentheid is nie? Om hierdie vraag te beantwoord, moet twee aangeleenthede oorweeg word. Die eerste is of ’n aborsiereg deel van ’n vrou se reg tot liggaamlike integriteit en vryheid behoort te wees. Dus: Is dit ’n grondwetlike reg? As die vraag in Suid-Afrika te berde gekom het, was die antwoord voor die hand liggend. Die Grondwet115 stel dit baie duidelik dat die reg op liggaamlike en psigologiese integriteit die regte insluit om besluite oor voortplanting te kan maak en jou eie liggaam te kan beheer. Die minderheid in Dobbs sien aborsieregte ook as ’n grondwetlike reg wat beskerm moet word.116 Die meerderheid sê egter dat daar ’n verskil tussen aborsieregte en ander regte is omdat aborsie ook oor ’n potensiële lewe gaan.117 Anders as ons Grondwet, is die VSA-Grondwet ’n ou wet wat nie al die verskillende fundamentele regte duidelik uiteensit nie. Maar, indien daar aanvaar word dat die meerderheid reg is, is hier steeds sprake van verskillende regte wat teen mekaar opgeweeg moet word – dié van die ma en dié van die kind. Die hof moes daaroor besin het en nie die stilte van die VSA-Grondwet as “neutraliteit” beskou het nie. Soos De Freitas en Myburgh dit stel:
The best thing […] for reasonable people to do might be to acknowledge the difficulty of the argument and the burdens of reason, to respect their opponents and to compromise with them, to find some middle ground that gives something to each side while the argument continues.118
Die beslissings in Roe en Casey verwys na hierdie tussengrond, maar die meerderheid in Dobbs het die beslissings omvergewerp en bevind dat die aborsievraagstuk nie hulle probleem is nie. Daarteenoor kon die meerderheid ’n benadering soortgelyk aan dié waarna daar in WLC verwys word, gevolg het: Gee die regte vir almal en laat elkeen self besluit of sy dit wil gebruik of nie.119
Die volgende vraag wat oorweeg word, is: Wat is die gevolge van die meerderheid in Dobbs se houding dat die aborsievraagstuk nie ’n aangeleentheid is wat deur die hof bereg moet word nie? Dit is nie net die hoogste howe se voorreg om oor grondwetlike aangeleenthede te beslis nie – dit is ook hul taak. In Dobbs het die meerderheid nie hul taak nagekom nie en daarmee passiewe strukturele geweld teen die burgery gepleeg. Strukturele geweld geskied passief wanneer ’n staatsorgaan nie sy verpligtinge nakom nie, of daarvan afwyk. Voorbeelde hiervan sluit die staat se onvermoë om maatskaplike probleme soos armoede, werkloosheid, ongelykheid en marginalisering uit te wis, in.120 Die Suid-Afrikaanse Grondwethof het homself moontlik daaraan skuldig gemaak in Jacobs v S121 en Ascendis Animal Health v Merck Sharpe Dohme Corporation.122 In eersgenoemde moes die hof bepaal of ’n aansoek om verlof tot appèl ten opsigte van beskuldigdes wat aan moord skuldig bevind is, toegestaan moet word. Vyf regters staan die aansoek toe en vyf regters wys dit af. Ingevolge die Suid-Afrikaanse reg geld die uitspraak van die vorige hof – wat nie ’n aansoek om appèl toegestaan het nie – dus steeds.123 In die tweede uitspraak kon die hof ook nie tot ’n beslissing kom nie – weereens omdat die regters gelykop verdeel was. Die negatiewe strukturele geweld is daarin geleë dat die Grondwethof in beide gevalle nie in staat was om reg te spreek nie. Daarteenoor sou dit sy funksie as regspreker en sy mandaat ingevolge artikel 167 van die Grondwet – naamlik om beslissings oor sekere aangeleenthede te vel – kon nakom as die hof aanvanklik met ’n onewe getal regters saamgestel is. In Dobbs is die passiewe strukturele geweld nie soseer daarin geleë dat die hof nie sy taak weens ’n staking van stemme kon verrig nie, maar in die meerderheid se houding om neutraal te staan en nie self oor aborsieregte te beslis nie.
5.3 Vroueregte en die werklikheid
Soos reeds getoon, fokus die minderheid in Dobbs op vroueregte. In beide WLC en Dobbs word, hetsy uitdruklik of by implikasie, daarna verwys dat vroue nie tweedeklasburgers is of behoort te wees nie.124 Die minderheid verwyt ook die meerderheid dat dit presies is wat gebeur as die besluit daaroor in die staat se hande gelaat word. Natuurlik behoort dit nie te gebeur nie. Natuurlik behoort enige demokratiese samelewing (soos Suid-Afrika en die VSA) aan Hassam125 gehoor te gee dat die inhoud van die openbare belang nou bepaal moet word aan die hand van “die funderende waardes wat ’n grondwetlike demokrasie rig”. Maar dit is die ideaal. Die werklikheid van wat kan gebeur as die aborsievraagstuk in die burgery – en dus die meerderheid – se hande gelaat word, is deur die minderheid126 geskets. Die onlangse artikel van Adegbite127 wys ook op die veel erger verskrikking van wat werklik gebeur met die ekstremistiese Boko Haram se slagoffers in Nigerië, waar die hoogste hof nog nie ’n beslissing oor aborsieregte gemaak het nie. Met verwysing na jong meisies wat bevry is, meld hy dat “[o]ne of the indelible traumas is pregnancy which the released girls and women had to endure”, maar dat die bestaande regsraamwerk nie die slagoffers kan beskerm nie.128 Hoewel daar toegegee moet word dat die VSA nie Nigerië is nie, kan die minderheid, in die lig van die ongeveer 730 000 verkragtings wat in 2018 in die VSA plaasgevind het129 en geneeshere wat hulle bekommernis oor die gevolge van die meerderheidsbeslissing op kankerpasiënte kan hê,130 nie verkwalik word dat hulle goggas is wat babas bangmaak nie.
5.4 Regterlike ingetoënheid
Howe is oor die algemeen versigtig om ’n regsomwenteling te veroorsaak. In WLC sê die hof trouens uitdruklik: “This Court has been reluctant to make orders that have a disruptive effect.”131 Dit was dan ook een van die redes waarom beide hoofregter Roberts en die minderheid in Dobbs nie Roe en Casey wou omverwerp nie. Regterlike ingetoënheid (“judicial modesty”) hou egter ook ’n ander element in: die verwyt dat regters hul persoonlike voorkeure en sienswyses op die publiek afdwing – die “rou regskeppende mag” waarna regter Alito verwys en waarvan hyself beskuldig word.132 Die vraag is natuurlik of die meerderheid wel tekens vertoon van wat hoofregter Mahomed “’n ingesteldheid van ongelykheid, arbitrêre optrede, onverdraagsaamheid en onbillikheid” noem. Gedagtig aan die Trompie-reël sal so ’n stelling te ver gaan. Dit is moontlik om van die regters se uitsprake te verskil maar tog toe te gee dat hulle werklik probeer het om die saak te bereg en dat hulle, binne hul siening van die reg, hul huiswerk gedoen het.133
5.5 Verdeling van magte
Een van die groot twispunte in Dobbs is wie se taak dit is om oor aborsieregte te beslis. “Die mense,” sê die meerderheid. “Aikona,” se die minderheid, “daar is sommige regte wat jy uit die mense, die meerderheid en die wetgewers se hande hou.” Binne die Suid-Afrikaanse konteks, waar die regerings van beide voor en na 1994 beskuldig word van wetgewing wat gewone mense laat ly, maak die minderheid se siening sin, veral as dit op die WLC-wyse gedoen word. Die hof het in WLC nie saamgestem dat die staat gedwing moet word om wetgewing wat Moslem-huwelike reël, te maak nie. Insgelyks het die hof ook nie sy eie siening oor hoe die artikels nou moet lees, bloot afgedwing nie. In stede daarvan het die hof, soos dikwels vantevore, ’n geleentheid aan die staat gebied om binne twee jaar wetgewing in ooreenstemming met die Grondwet uit te vaardig.
Sou dit in Dobbs moontlik wees? Nie net sou dit moontlik wees nie, maar in praktyk is dit wat sedert Roe en Casey gebeur het. Die probleem is egter meer diepliggend in die lig van die hof se beslissing dat dit “neutraal” teenoor aborsie moet staan. Die WLC-benadering kan immers slegs werk as die hof bereid is om ’n beslissing te maak.
5.6 Hoe om te verskil
Laastens bestaan die vraag oor die wyse waarop regters van vorige beslissings en ander regters op dieselfde bank behoort te verskil. Aan die een kant is dit nie ongewoon vir regters om in hierdie omstandighede die vierskaar teen mekaar te span nie. Voorbeelde daarvan is duidelik uit hoofregter Mahomed se uitspraak in Daniels, waarna daar hier bo verwys is, en die amper venynige wyse waarop die meerderheid in Dobbs na die uitspraak van hoofregter Roberts en die minderheid verwys.134
Aan die ander kant behoort regters – en trouens almal van ons – in gedagte te hou dat hofuitsprake nie meer beperk is tot die partye, regsgeleerdes en navorsers wat dit lees nie. Hierdie bespreking in ’n akademiese publikasie wat, soos die kommentaar op De Wet se artikel aangedui het,135 beslis nie net deur ’n klein groepie gelees word nie, en die wye kommentaar op Dobbs, bewys dit. Daarom, of ’n mens met sy uitspraak saamstem of nie, behoort ’n lansie gebreek te word vir regter Kavanaugh. Hy het, sê hy, respek vir die teenstanders en ondersteuners van aborsieregte, vir die meerderheid in Casey, en vir al die regters van die hof – “past and present” – wat met die aborsievraagstuk gewroeg het en stel dit duidelik dat hy aanvaar dat die regters in Casey ter goeder trou opgetree het.136 Regter Kavanaugh dra die gevoel dat almal medesoekers na die waarheid is en dat ’n hofsaak nie ’n slagveld is nie. ’n Mens kan net hoop dat sy benadering ook na ander regters sal deursyfer en uiteindelik sal help om die diepe verdeeldheid in die Amerikaanse samelewing te oorbrug, veral in die lig daarvan dat die agt uitsprake van die hof wat op Dobbs gevolg het, toon dat die meerderhede en minderhede in praktyk baie vloeibaar is.137
6. Slotwoord
In hierdie bespreking het die soeklig op die twee onlangse beslissings in WLC en Dobbs geval. Beide beslissings het, soos die bespreking toon, wye gevolge. Nadat die Trompie-reël verduidelik is, het die bespreking op ’n opsomming van die twee beslissings gefokus. In WLC, wat oor die regte van Moslem-vroue en -kinders handel, is die Grondwethof se beslissing ’n positiewe regsontwikkeling vir diegene wat daardeur geraak word. Die beslissing in Dobbs kan egter nie so eenvoudig opgesom word nie, veral weens die wesenlike verskille in die voorveronderstellings van die meerderheid – wat op die skeiding van magte gegrond is – en die minderheid, vir wie die regte van swanger vroue swaarder weeg.
Ten spyte van die kontekstuele verskille is ’n aantal raakpunte tussen die twee beslissings geïdentifiseer, wat in die tweede gedeelte van die bespreking oorweeg is. Dit sluit aangeleenthede in soos die hoogste howe se taak om hul onderskeie grondwette uit te lê en te beskerm, vroueregte, die verdeling van magte en regterlike ingetoënheid in. Die bespreking het, gerig deur die Trompie-reël vir kontekstuele, objektiewe kritiese evaluering eerder as blote kritiek, getoon dat die meerderheid in Dobbs van passiewe strukturele geweld verwyt kan word omdat hulle nie ’n beslissing oor aborsieregte wou neem nie. In ooreenstemming met die WLC-benadering sou ’n tussentydse bevel en ’n verwysing na die federale wetgewer, of ‘n kompromie, meer billik wees. Die uitsprake maak dit egter duidelik dat die meerderheid en minderheid se verskillende invalshoeke so ver van mekaar verskil dat ’n kompromie bykans onmoontlik is. Die kompromie wat wel in Roe en Casey ingelees kon word – en wat trouens by WLC en die Wet op Keuse oor die Beëindiging van Swangerskap aansluit – is eerder met die beslissing finaal vernietig.
Ten opsigte van regterlike ingetoënheid is die slotsom dat die regters in beide beslissings probeer het om die reg, gegrond op hul persoonlike voorveronderstellings, uit te lê. Die omvang van die uitsprake en die bronne en beslissings wat in elke uitspraak aangehaal is, beaam dit. Hoewel ’n mens van hul uitsprake kan verskil, kan hulle dus nie van “arbitrêre optrede, onverdraagsaamheid en onbillikheid” verwyt word nie. Wat egter wel aandag behoort te geniet, is die wyse waarop hulle van mekaar verskil, veral omdat hofuitsprake en akademiese publikasies – aangevuur deur die internet en sosiale media – deesdae ’n wyer leserstal bereik. Regter Kavanaugh se uitspraak stel ’n goeie voorbeeld van die wyse waarop regters van mekaar behoort te verskil.
Die Dobbs-minderheid het gewaarsku dat die hof ’n “verskriklike prys” vir die beslissing gaan betaal.138 Ter wille van die burgers van die VSA hoop ’n mens dit bly ’n onvervulde profesie. Daarteenoor is WLC ’n droom wat vir baie vroue en kinders waar geword het – en daarvoor moet ’n mens dankbaar wees.
Bibliografie
Abduroaf, M. 2020. Analysis of the Women’s Legal Centre Trust case. De Rebus, 1 Julie.
Adeg, F.R. 2021. Rethinking abortion laws in Nigeria: The trauma of rape victims of Boko Haram. African Human Rights Law Journal, 21(2):1036–57. http://dx.doi.org/10.17159/1996-2096/2021/v21n2a41 (14 Julie 2022 geraadpleeg).
Chappell, B. en N. Clark. 2022. The Supreme Court’s majority and dissent opinions on Dobbs reveal a massive schism. NPR, 24 Junie. https://www.npr.org/2022/06/24/1107445443/supreme-court-majority-and-dissent-opinions-dobbs-reveal-schism (14 Julie 2022 geraadpleeg).
De Freitas, S. en G. Myburgh. 2011. Seeking deliberation on the unborn in international law. Potchefstroomse Elektroniese Regsblad, 14(5):9–37. https://doi.org/10.4314/pelj.v14i5.2 (14 Julie 2022 geraadpleeg).
De Roubaix, M. 2022. Impliseer die wettiging van beëindiging van swangerskap op aanvraag dat voorgeboortelike menslike lewe geen waarde het nie? LitNet Akademies, 19(3):514–38. https://doi.org/10.56273/1995-5928/2022/j19n3b14 (4 Januarie 2023 geraadpleeg).
De Wet, C. 2022. Gendertemas in Topsy Smith se Trompie-boeke. LitNet Akademies, 19(2):346–85. https://www.litnet.co.za/gendertemas-in-topsy-smith-se-trompie-boeke/ (14 Julie 2022 geraadpleeg).
Dorf, M.C. 2022. Dobbs Double-Cross: How justice Alito misused pro-choice scholars’ work. Verdict – Justia. https://verdict.justia.com/2022/07/06/dobbs-double-cross-how-justice-alito-misused-pro-choice-scholars-work (14 Julie 2022 geraadpleeg).
Foucault, M. 1988. Michel Foucault: Politics, philosophy, culture. New York: Routledge.
Hubbard, K. 2022. Historically low public trust, legitimacy questions mar Supreme Court’s return. USA News. https://www.usnews.com/news/the-report/articles/2022-09-30/historically-low-public-trust-legitimacy-questions-mar-supreme-courts-return?src=usn_thereport&h_eid (5 Oktober 2022 geraadpleeg).
Jiang, C., K.T. Yabroff, M.C. Hill en X. Han. 2022. Dobbs v Jackson and access to fertility care among newly diagnosed adolescents and young adults with cancer in the USA. The Lancet, 23(10):1241–3.
Kashyap, S. 2021. Sharia law: What it means for women, religious minorities and kids. TFIPost. https://tfipost.com/2021/08/sharia-law-what-it-means-for-women-religious-minorities-and-kids/ (5 Oktober 2022 geraadpleeg).
Kloppers, D.F. 2021. ’n Implementeringsraamwerk vir ’n heelskoolbenadering teen skoolgeweld gegrond op geïntegreerde helende onderwys. PhD-proefskrif, Universiteit van Suid-Afrika.
Kruger, E., C. de Wet en D. Koen. 2022. Trompie ’n chauvinis? https://www.litnet.co.za/trompie-n-chauvinis/ (5 Oktober 2022 geraadpleeg).
Mattingly, J. 2022. The impact and implications of Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization. Louisville Political Review. https://loupolitical.org/2022/07/03/the-impact-and-implications-of-dobbs-v-jackson-womens-health-organization/ (14 Julie 2022 geraadpleeg).
National Sexual Violence Resource Centre (NSVRC). 2022. Statistics. https://www.nsvrc.org/statistics (14 Julie 2022 geraadpleeg).
NationMaster. 2022. Government stats: Compare key data on South Africa & United States. https://www.nationmaster.com/country-info/compare/South-Africa/United-States/Government (18 Desember 2022 geraadpleeg).
Quinlan, M. 2022. Dobbs v Jackson: The rediscovery of judicial humility. Mercatornet. https://mercatornet.com/dobbs-constitutional-law/79741/ (14 Julie 2022 geraadpleeg).
Schuman, A.G., M.S. Aapro, B. Anderson en ander. 2022. Supporting patients with cancer after Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization. The Oncologist, 27(9):711–3. https://doi.org/10.1093/oncolo/oyac165 (5 Oktober 2022 geraadpleeg).
White, A.J en E. Allen. 2022. Does Dobbs v. Jackson threaten the Supreme Court’s legitimacy? C Boyden Gray Centre: Public Discourse. https://administrativestate.gmu.edu/2022/08/does-dobbs-v-jackson-threaten-the-supreme-courts-legitimacy/ (6 Oktober 2022 geraadpleeg).
Wood. L. 2022. Dobbs v. Jackson analysis. The Thinking Housewife. https://www.thinkinghousewife.com/2022/06/dobbs-v-jackson-analysis/ (14 Julie 2022 geraadpleeg).
Wyngaard, B. 2022a. Is dit die laaste sien van die blikkantien vir Roe v Wade? https://www.litnet.co.za/is-dit-die-laaste-sien-van-die-blikkantien-vir-roe-vs-wade/ (14 Julie 2022 geraadpleeg).
—. 2022b. #BanOffOurBodies. https://www.litnet.co.za/banoffourbodies/ (14 Julie 2022 geraadpleeg).
Eindnotas
1 Women’s Legal Centre Trust v President of the Republic of South Africa [2022] ZACC 23 (hierna WLC).
2 25 van 1961, art. 6.
3 70 van 1979, artt. 7(3) en 9(1).
4 Sjariareg is die godsdienstige regstelsel wat Moslemgelowiges navolg. Kashyap (2021) verwys daarna as “’n uitgebreide stel van morele en etiese beginsels wat uit die Koran en die uitsprake van die Profeet Mohammed afgelei is”. In WLC het die fokus op die wyse waarop ’n egskeiding i.t.v. Sjariareg kan plaasvind, geval.
5 Dobbs, State Health Officer of the Mississippi Department of Health v Jackson Women’s Health Organization 597 US (2022) (hierna Dobbs). Omdat die uitspraak nog nie in die amptelike hofverslae vervat is nie, is die bladsynommer nog nie beskikbaar nie. Hier word dus die “slip opinion” as teks gebruik – die teks wat op die VSA Supreme Court se amptelike webblad gepubliseer is.
6 Roe v Wade 410 U.S. 113 (1973) (hierna Roe), en Planned Parenthood of Southeastern Pennsylvania v Casey 505 U.S. 833 (1992) (hierna Casey).
7 De Wet (2022). Die reaksie het ook daarna voortgeduur op LitNet se Facebookblad in die opvolgende skrywersgesprek (Kruger, De Wet en Koen 2022).
8 Foucault (1988:154).
9 Foucault (1988:155).
10 25 van 1961.
11 Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika 108 van 1996 (hierna Grondwet, wat van die VSA-Grondwet onderskei word).
12 WLC par. 9.
13 WLC par. 27.
14 WLC par. 41.
15 WLC par. 42.
16 WLC par. 43.
17 Ibid.
18 [2004] ZACC 14.
19 Daniels v Campbell [2004] ZACC 14, parr. 73–4 (ons kursivering).
20 Hassam v Jacobs [2009] ZACC 19.
21 Hassam v Jacobs [2009] ZACC 19, par. 26.
22 WLC par. 47.
23 WLC par. 48.
24 WLC par. 52.
25 Grondwet, art. 9(5).
26 Moosa v Minister of Justice [2018] ZACC 19.
27 WLC par. 56.
28 WLC par. 58.
29 25 van 1961.
30 WLC par. 59.
31 WLC par. 63.
32 Wet op die Erkenning van Gebruiklike Huwelike 120 van 1998.
33 WLC par. 68.
34 WLC par. 74.
35 WLC par. 76.
36 WLC par. 82.
37 WLC par. 83.
38 WLC par. 26.
39 Ons vertaling van hierdie gedeelte van die aangehaalde uitspraak.
40 WLC par. 56.
41 Rafoneke v Minister of Justice and Correctional Services [2022] ZACC 29 en The Voice of the Unborn Baby v Minister of Home Affairs [2022] ZACC 20.
42 Abduroaf (2020).
43 WLC par. 86:1.7(a).
44 Abduroaf (2020:33).
45 Die betrokke gedeelte van die beslissing lui: “may be dissolved in accordance with the Divorce Act” (WLC par. 86:1.7).
46 Wet op Keuse oor die Beëindiging van Swangerskap 92 van 1996.
47 De Freitas en Myburgh (2011:13). Die onlangse artikel van Malcolm de Roubaix (2022) bied waardevolle agtergrond en perspektiewe oor aborsie en die beëindiging van swangerskappe.
48 Dobbs A1. Omdat die finale hofverslag nog nie beskikbaar was nie, word die eerste letter van die van(ne) van die betrokke regters en die bladsynommers in hul onderskeie uitsprake gebruik.
49 Dobbs K1.
50 Sien bv. De Roubaix (2022:517) en Hubbard (2022), maar ook die kritiek van die minderheidsuitspraak in Dobbs BSK20. Trouens, kommentators soos Hubbard het voorspel dat die uitspraak moontlik gedurende die November 2022- middeltermynverkiesing juis die Konserwatiewe Party sou benadeel. Die Konserwatiewe Party het na die verkiesing met ’n klein meerderheid beheer oor die Huis van Verteenwoordigers geneem, maar kon nie die Senaat wen nie. Sien egter daarteenoor ook die perspektief in eindn. 133.
51 Mississippi Gestational Age Act, MS Code § 41-41-191 (2018) (hierna die MGAA).
52 VSA-Grondwet.
53 Sien bv. Chappell en Clark (2022); Dorf (2022); Jiang e.a. (2022); Mattingly (2022); Quinlan (2022); Schuman e.a. (2022); Wood (2022); Wyngaard (2022a en 2022b).
54 Dobbs A2.
55 Ibid. Ons het begrippe en sinsnedes in die uitsprake wat in aanhalingstekens hier en verder in die teks aangedui is, vertaal.
56 Dobbs A5.
57 Dobbs A5; A9.
58 Dobbs A10.
59 Bray v Alexandria Women’s Health Clinic 506 U.S. 263 (1993).
60 Dobbs A11.
61 Hierna die Veertiende Wysiging. Volledigheidshalwe word die betrokke gedeelte aangehaal: “No State shall make or enforce any law which shall abridge the privileges or immunities of citizens of the United States; nor shall any State deprive any person of life, liberty, or property, without due process of law; nor deny to any person within its jurisdiction the equal protection of the laws.”
62 Washington v Glucksberg 521 U.S. 702 (1997).
63 Dobbs A12.
64 Dobbs A11.
65 Dobbs A15–25.
66 Dobbs A5.
67 Dobbs A29–30.
68 Dobbs A32.
69 Dobbs A38.
70 Dobbs A34.
71 Dobbs A39.
72 Dobbs A43.
73 Dobbs A6; A14–5.
74 Dobbs A31.
75 Dobbs A65. Die woelinge in die Amerikaanse politiek oor die beslissing en die moontlikheid dat meer vroue as kiesers registreer en in die November 2022- middeltermynverkiesings gaan stem om hul teenkanting met die beslissing te kenne te gee (sien bv. Hubbard 2022), kan dalk, ironies, regter Alito se siening dat die “mense moet besluit” gelyk gee – selfs al is dit ten koste van die party wat hom as regter aangestel het.
76 Dobbs A66. ’n Deel van die polemiek oor Dobbs gaan juis oor die vraag of dit nou reeds, of in die toekoms, ook ander regte gaan raak. Sien bv. Mattingly (2022:7) se bespreking en Dobbs BSK5 en BSK25.
77 Dobbs A77.
78 Dobbs A78.
79 Dobbs R7.
80 Dobbs A72; A75.
81 Sien par. 3.5 en WLC par. 74.
82 Dobbs A77.
83 Dobbs T1.
84 Dobbs T7.
85 Hierdie regte is deur die Supreme Court bevestig in Obergefell v Hodges 576 U.S. 644 (2015) en Lawrence v Texas 539 U.S. 558 (2003).
86 Dobbs K2; K12.
87 Dobbs K3.
88 Dobbs K5.
89 Dobbs K10.
90 Dobbs BSK1.
91 Dobbs BSK7; sien ook BSK19, 22, 32.
92 Dobbs BSK2; BSK10–2.
93 Dobbs BSK9.
94 Dobbs BSK2–3.
95 Dobbs BSK40; sien ook Dobbs A38.
96 Dobbs BSK 41–2.
97 Dobbs BSK4.
98 Dobbs BSK12; BSK48; BSK51.
99 Dobbs BSK15.
100 McCulloch v Maryland 4 Wheat 316 (1819) 415.
101 Dobbs BSK16–7.
102 Dobbs BSK20–1.
103 Dobbs BSK5; BSK25.
104 Dobbs BSK5; BSK25–6, n.a.v. Dobbs T7.
105 Dobbs BSK5; BSK28.
106 Dobbs BSK5; BSK32.
107 Dobbs BSK6; BSK33.
108 Dobbs BSK37.
109 Dobbs BSK59.
110 Dobbs BSK60.
111 Nationmaster (2022).
112 92 van 1996.
113 VSA-Grondwet art. 3 en ons Grondwet hfst. 8.
114 WLC par. 42.
115 Grondwet art. 12(2). Die hof was in WLC par. 48 ook nie bereid om die reg in art 12(1), wat oor veiligheid van die persoon handel, te gebruik om die artikels wat in die beslissing bespreek is ongrondwetlik te verklaar nie.
116 Dobbs BSK5.
117 Dobbs A33.
118 De Freitas en Myburgh (2011:17).
119 WLC par. 21.
120 Kloppers (2021:55).
121 Jacobs v S [2019] ZACC 4.
122 Ascendis Animal Health (Pty) Limited v Merck Sharpe Dohme Corporation [2019] ZACC 41.
123 Jacobs v S [2019] ZACC 4 par. 3.
124 Dobbs BSK15: “When the majority says that we must read our foundational charter as viewed at the time of ratification (except that we may also check it against the Dark Ages), it consigns women to second-class citizenship.”
125 Hassam v Jacobs [2009] ZACC 19 par 26.
126 Dobbs BSK2. De Roubaix (2022:525) verwys ook na die moontlike verband tussen die beëindiging van ongewensde swangerskappe en ’n daling in misdaadsyfers.
127 Adegbite (2021).
128 Adegbite (2021:1044–5).
129 NSVRC (2022).
130 Jiang e.a. (2022); Schuman e.a. (2022).
131 WLC par. 74.
132 Dobbs A2; BSK33. Hierdie aangeleentheid is ook in Daniels hanteer – sien die bespreking in par. 3.2(iii).
133 Dit is ook interessant om daarop te let dat die 6/3-verdeling met dieselfde regters nie altyd van toepassing is nie. In die agt uitsprake wat op Dobbs gevolg het, was die minderheid in slegs twee gevalle dieselfde as in Dobbs. In ’n derde beslissing is hulle deur regter Gorsuch (’n Trump-aanstelling) ondersteun. In ses beslissings was hulle trouens deel van die meerderheid. Op die oog af word die kritiek dat regters altyd op dieselfde wyse tot beslissings kom dus nie deur die agt jongste beslissings ondersteun nie.
134 Dobbs A3; A69–73. Die minderheid maak hulle ook soms hieraan skuldig – Dobbs BSK5–6.
135 Sien die bespreking in par. 2 hier bo.
136 Dobbs K3, 8, 12.
137 Sien eindn. 133.
138 Dobbs BSK60. Lees ook die onlangse artikel van Hubbard (2022) en die bespreking van White en Allen (2002).
LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer by die SA Departement Onderwys en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of Approved Journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel vir LitNet Akademies en kwalifiseer vir subsidie deur die SA Departement Onderwys.
The post Trompie, Talaq en Trump: Inleidende gedagtes oor die beslissings in <i>Women’s Legal Centre v President, RSA</i> en <i>Dobbs v Jackson Women’s Health Organization</i> appeared first on LitNet.